برنامه پزشک خانواده و نظام ارجاع در بسیاری از کشورها (به ویژه کشورهای پیشرفته در حوزه سلامت) برای دستیابی به پوشش همگانی، کیفیت بهتر خدمات و کاهش هزینه ها پیاده سازی شده اند.
۱. عدالت در سلامت (Health Equity)
در نگاه اول، عدالت در سلامت به معنای دسترسی عادلانه همه افراد جامعه به خدمات سلامت با کیفیت، بدون توجه به وضعیت اقتصادی، اجتماعی، جغرافیایی یا فرهنگی است. اصول عدالت در سلامت شامل:

• برابری در دسترسی (دسترسی همه افراد به خدمات اولیه سلامت)
• برابری در کیفیت خدمات(عدم تبعیض در ارائه خدمات)
• توزیع عادلانه منابع سلامت (تمرکز بر مناطق محروم و گروههای آسیب پذیر)

بین عدالت در سلامت (Health Equity) و برابری در سلامت (Health Equality) تفاوت وجود دارد:
برابری در سلامت (Health Equality)

• به معنای«توزیع یکسان منابع و خدمات سلامت» برای همه افراد، بدون توجه به تفاوت‌های نیاز آن‌ها است مثلا ارائه یکسان واکسن به تمام مناطق شهر، بدون در نظر گرفتن سطح محرومیت یا شیوع بیماری.

عدالت در سلامت (Health Equity) به معنای «توزیع منابع بر اساس نیازهای متفاوت» افراد یا گروه‌ها برای دستیابی به نتایج سلامت عادلانه است. مثال در خصوص دسترسی به پزشک و ساخت بیمارستان

• برابری: ساخت یک بیمارستان در هر شهر، بدون توجه به نیازهای سلامت منطقه.
• عدالت: ساخت بیمارستان‌های بیشتر در مناطق محروم با امید به زندگی پایین‌تر.

۴. چرا عدالت در سلامت مهم‌تر از برابری در سلامت است؟

• نابرابری‌های سلامت (مانند فقر، تحصیلات پایین، یا تبعیض نژادی) باعث می‌شوند برخی گروه‌ها نیازهای بیشتری داشته باشند.
• برابری محض ممکن است نابرابری‌ها را تشدید کند (مثال: دادن یک میزان غذا به یک کودک سالم و یک کودک سوءتغذیه‌ای).
• سازمان جهانی بهداشت (WHO) عدالت در سلامت را به عنوان «شرط اساسی پوشش همگانی سلامت» معرفی می‌کند.

نقش پزشک خانواده و نظام ارجاع در تحقق عدالت

• پزشک خانواده با تمرکز بر مراقبت اولیه، دسترسی گروه‌های محروم را بهبود می‌بخشد.
  -نظام ارجاع منابع را بر اساس نیاز واقعی توزیع می‌کند (مثال: ارجاع بیماران روستایی به مراکز تخصصی شهری).

پزشکی خانواده (Family Medicine)
پزشکی خانواده مدلی از ارائه خدمات سلامت است که در آن یک پزشک عمومی آموزش دیده (پزشک خانواده) به عنوان اولین نقطه تماس بیمار با نظام سلامت عمل میکند. ویژگیهای کلیدی آن:
-مراقبت جامع و مستمر (پوشش تمامی نیازهای سلامت فرد و خانواده)
-تمرکز بر پیشگیری (غربالگری، آموزش سلامت و مدیریت بیماریهای مزمن)

• عدالت محور (دسترسی آسان و کمهزینه برای همه اقشار جامعه)

نظام ارجاع (Referral System)
نظام ارجاع سیستمی است که در آن بیماران ابتدا به سطح اولیه سلامت (پزشک خانواده) مراجعه میکنند و در صورت نیاز، به سطوح تخصصی تر (بیمارستانها یا متخصصین) ارجاع داده میشوند. مزایای آن:

• کاهش مراجعات غیرضروری به بیمارستان ها
• توزیع عادلانه منابع (ارجاع هوشمند بر اساس نیاز واقعی بیمار)
• کیفیت بهتر خدمات (مدیریت یک پارچه بیمار توسط پزشک خانواده و متخصص)

ارتباط این سه مفهوم با یکدیگر

• پزشکی خانواده به عنوان پایه عدالت در سلامت:
  با استقرار پزشکی خانواده، همه افراد جامعه (حتی در مناطق محروم) به یک نقطه دسترسی اولیه و کم هزینه برای خدمات سلامت مجهز میشوند.
• نظام ارجاع به عنوان مکمل عدالت:
  نظام ارجاع از انباشت بیماران در سطوح تخصصی جلوگیری میکند و منابع را به صورت عادلانه بین بیماران نیازمند تقسیم مینماید.
• کاهش نابرابریها:
  ترکیب پزشکی خانواده و نظام ارجاع، شکاف دسترسی بین شهرها و روستاها یا اقشار ثروتمند و فقیر را کاهش میدهد.